Napięcie w geopolityce rośnie. Unia potrzebuje nowej strategii bezpieczeństwa energetycznego
Wojna Rosji przeciwko Ukrainie, zmiany polityczne w USA i rosnące napięcia na arenie międzynarodowej to sygnały, że Europa musi na nowo przemyśleć, jak budować odporność swojego systemu energetycznego na kryzysy. Forum Energii opracowało raport prezentujący nową wizję bezpiecznej i odpornej przyszłości energetycznej Unii Europejskiej.
Opracowany we współpracy z europejskimi ekspertami raport Forum Energii zbiega się z okresem polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, która wyznaczyła bezpieczeństwo energetyczne jako jeden ze swoich priorytetów.
W ubiegłym roku odbyła się seria warsztatów i debat w Warszawie, Brukseli, Berlinie i Kijowie, zorganizowanych przez Forum Energii wraz z European Council on Foreign Relations (ECFR) i Bruegel. Dyskutowano o rosnących wyzwaniach w obszarze bezpieczeństwa energetycznego w kontekście napięć geopolitycznych i zmian klimatycznych. Efektem spotkań jest raport „Towards sustainable energy security – Europe needs a new strategy now”.
Paliwa narzędziem politycznego nacisku
Ostatnia strategia bezpieczeństwa energetycznego UE, przyjęta w 2014 r. po aneksji Krymu przez Rosję, skupiała się przede wszystkim na dywersyfikacji dostaw paliw kopalnych. W ostatnim czasu import paliw do UE ciągle rósł, a surowce energetyczne stały się narzędziem politycznego nacisku na Unię Europejską, przede wszystkim ze strony Rosji.
Europa wciąż w dużym stopniu polega na imporcie paliw kopalnych, co czyni tę zależność kosztowną i niebezpieczną. Aby uniknąć długoterminowej utraty konkurencyjności, UE powinna już dziś inwestować w rozwój źródeł energii wytwarzanych na miejscu. Każde zmniejszenie importu ogranicza naszą zależność od zewnętrznych dostawców – podkreśla Georg Zachmann, współautor raportu.
Transformacja energetyczna Europy trwa
Na korzyść Europy przemawia fakt, że systemy energetyczne przechodzą obecnie głęboką transformację. Dynamiczny rozwój odnawialnych źródeł energii, stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych oraz wdrażanie nowoczesnych technologii cyfrowych i innowacji zmieniają fundamenty bezpieczeństwa energetycznego.
Zachodzące zmiany wymagają nowego podejścia do bezpieczeństwa energetycznego. Transformacja energetyczna niesie zarówno nowe szanse, jak i zagrożenia, kryzys energetyczny ujawnił słabe punkty europejskiego systemu, a napięcia geopolityczne wpływają na globalne rynki i handel. Te zmiany powinny znaleźć odzwierciedlenie w oficjalnych dokumentach politycznych UE – zaznacza Maciej Jakubik, autor i redaktor raportu.
Wobec tego Forum Energii proponuje rozpoczęcie dyskusji nad nową europejską strategią zrównoważonego bezpieczeństwa energetycznego, która będzie podstawą przyszłej architektury bezpieczeństwa energetycznego UE. Stanowiłaby ona odpowiedź na wyzwania i zmiany zachodzące w europejskim sektorze energetycznym.
Istotne spójne działania
Kluczowym elementem nowej strategii powinna być spójność – zarówno pod względem zakresu działań, jak i zestawu narzędzi opartych na wzmocnionej współpracy w ramach całej UE.
Unia Europejska stoi przed podwójnym wyzwaniem – zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego przy jednoczesnym przyspieszeniu transformacji w kierunku zrównoważonej energii. Potrzebujemy nowego podejścia do bezpieczeństwa energetycznego, opartego na dwóch filarach. Po pierwsze musi ono być wielowymiarowe – integrujące kwestie bezpieczeństwa z polityką handlową, obronną, klimatyczną i środowiskową. Po drugie powinno wzmacniać współpracę w ramach Unii, kładąc większy nacisk na wspólne działania i solidarność między państwami członkowskimi – mówi Szymon Kardaś, współautor raportu.
Nowa definicja bezpieczeństwa energetycznego
W raporcie zaproponowano również nową definicję bezpieczeństwa energetycznego. Uznano, że zrównoważone bezpieczeństwo energetyczne to zdolność elastycznego systemu energetycznego do niezawodnego dostarczania dostępnych i zrównoważonych usług energetycznych oraz krytycznych minerałów i technologii, z dostosowaniem się do wyzwań klimatycznych, środowiskowych i cybernetycznych, bez nadmiernego obciążania konsumentów.
Opracowanie wskazuje kluczowe obszary, które powinny znaleźć się w nowej strategii.
Rozwój źródeł zero- i niskoemisyjnych, elastyczności i sieci energetycznych
Strategia powinna zapewniać swobodny rozwój odnawialnych, niskoemisyjnych i elastycznych źródeł energii oraz niezawodne funkcjonowanie sieci elektroenergetycznych. Szczególny nacisk należy położyć na elastyczność systemu energetycznego, efektywność energetyczną i kontrolowane ograniczanie popytu – kluczowe dla optymalizacji kosztów i wykorzystania energii.
Lepsza integracja i koordynacja w ramach UE
Wzmacnianie połączeń między państwami członkowskimi UE jest kluczowe dla bezpieczeństwa dostaw i skutecznej integracji rynków energii. Głębsza integracja pozwoli również na obniżenie cen energii w UE.
Ponadto niezbędne jest wprowadzenie zintegrowanego, ogólnoeuropejskiego planowania infrastruktury neutralnej klimatycznie, która przyniesie większe korzyści niż narodowe strategie oparte na samowystarczalności. W tym kontekście warto rozważyć powołanie unijnej Agencji Energii, która koordynowałaby planowanie i gromadzenie danych na poziomie europejskim.
Solidarność i odporność jako kluczowe zasady
Wzmocnienie mechanizmu solidarności między państwami UE jest niezbędne do skutecznego reagowania na kryzysy energetyczne. Europa potrzebuje prawnie wiążącego systemu wsparcia w sytuacjach niedoborów i zagrożeń. Odporność systemu powinna obejmować zdolność do radzenia sobie z różnorodnymi, nieprzewidywalnymi zagrożeniami.
Dywersyfikacja dostaw paliw, surowców i technologii
Strategia powinna uwzględniać nie tylko dywersyfikację surowców energetycznych, ale też rozwój odpornych łańcuchów dostaw surowców krytycznych i technologii. Wspólne platformy zakupowe mogą stać się jednym z narzędzi zapewniających stabilne dostawy. Instrumenty polityki handlowej UE powinny odgrywać większą rolę w rozwijaniu nowych partnerstw opartych na zasadzie „friendshoring” – priorytetowe traktowanie stabilnych i bliskich ideowo partnerów zamiast krajów autorytarnych.
Dodatkowo, aby przyspieszyć transformację energetyczną i ograniczyć zależność od importu surowców, UE powinna kontynuować politykę wycofywania się z paliw kopalnych pochodzących z Rosji. Odejście od rosyjskich dostaw nie tylko zmniejszy ryzyko geopolityczne, ale także przyczyni się do zrównoważonego wzrostu i realizacji celów klimatycznych.
Ochrona infrastruktury energetycznej
W obliczu rosnących zagrożeń – od cyberataków po sabotaż infrastruktury krytycznej – konieczne jest wzmocnienie jej ochrony. W szczególności należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo infrastruktury morskiej, a współpraca z NATO i sojusznikami w zakresie monitorowania i ochrony szlaków dostaw energii powinna zostać zacieśniona. Lepsza współpraca w zakresie cyberbezpieczeństwa i ochrony systemów teleinformatycznych jest niezbędna wobec postępującej digitalizacji.
Raport pokazuje, że Unia Europejska musi odejść od tradycyjnego postrzegania bezpieczeństwa energetycznego jako kwestii dostaw paliw kopalnych i przyjąć bardziej kompleksowe podejście. Integracja wymiaru geopolitycznego, technologicznego i klimatycznego jest kluczowa dla budowy odpornego systemu energetycznego, który ograniczy ryzyko geopolityczne i wesprze transformację w kierunku czystej energii.
Co ważne – nowa strategia zrównoważonego bezpieczeństwa energetycznego UE musi zostać przyjęta bez zwłoki.
Cały raport (w języku angielskim) można pobrać pod tym linkiem.
Forum Energii
