Oszukani w programie Czyste Powietrze uzyskają pomoc?

Według Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła ostatnie dwa lata programu Czyste Powietrze wielu osobom kojarzą się z nieprawidłowościami i nadużyciami na miliardy złotych. Dlatego postuluje ona m.in. uruchomienie infolinii dla poszkodowanych i stworzenie certyfikowanej listy wykonawców.

Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC), odnosząc się do nadużyć stwierdzonych w realizacji inwestycji dotowanych z programu Czyste Powietrze, proponuje przeprowadzenie działań naprawczych. Nieprawidłowości miały dotknąć zwłaszcza grupę najuboższych beneficjentów.

Jak przypomina PORT PC, od lipca 2022 r. osoby o najniższych dochodach mogły uzyskać dofinansowanie do 100 proc. kosztów inwestycji netto, przy czym 50 proc. kwoty było wypłacane firmom instalacyjnym z góry. Celem było ułatwienie dostępu do czystych technologii, jednak w praktyce według organizacji stworzyło to pole do masowych nadużyć, a czasem wręcz oszustw.

REKLAMA

– Takie zasady wsparcia miały na celu maksymalnie ułatwić realizację inwestycji termomodernizacyjnych przez najuboższe gospodarstwa domowe, ale stworzyły duże pole do nadużyć ze strony nieuczciwych firm, które maksymalizowały własne zyski kosztem jakości realizowanych prac – twierdzi Paweł Lachman, prezes zarządu PORT PC..

Praktyki nieuczciwych wykonawców

PORT PC wylicza, że w 2024 r. w Czystym Powietrzu statystycznie co miesiąc przybywało wniosków na 1,3 mld zł, przy czym na aż 86% tej kwoty (1,1 mld zł) składały się wnioski z 2. i 3. grupy dofinansowania, a zatem złożone przez osoby mniej zamożne, uprawnione do wyższych dotacji.

– Szacujemy, że w 2024 r. na 3. grupę dochodową w ramach Czystego Powietrza przeznaczono około 8 mld zł, a na 2. i 3. grupę łącznie – ponad 10 mld zł. To środki, które muszą być wydawane w sposób przejrzysty i efektywny – podkreśla Paweł Lachman.

Według organizacji do kryzysu w programie doprowadziło kilka czynników. To m.in.:

• nakłanianie konsumentów przez nieuczciwe firmy wykonawcze do udzielania im szerokich pełnomocnictw, a jednocześnie podpisywania niekorzystnych umów, zawierających wysokie kary umowne i ukryte koszty;
• dobieranie urządzeń pod kątem maksymalizacji zysku wykonawcy, a nie faktycznych potrzeb; w efekcie w budynkach instalowano urządzenia dużo gorszej jakości niż wynikające z umowy albo o znacząco zbyt małej mocy (nawet dwukrotnie), co powodowało nieskuteczne ogrzewanie i drastyczny wzrost rachunków;
• instalowanie urządzeń grzewczych w nieocieplonych budynkach – brak obowiązkowych audytów doprowadził do montażu pomp ciepła w domach o złym stanie technicznym, w których nigdy nie powinny się znaleźć.

– Wiele tak działających podmiotów, które zyskały na dotacjach i prefinansowaniu, po krótkim czasie znikało z rynku, pozostawiając beneficjentów bez gwarancji i serwisu – podkreśla prezes PORT PC.

Zbyt późna reakcja NFOŚiGW i obawy beneficjentów

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) dopiero w listopadzie 2024 r. zdecydował się wstrzymać program Czyste Powietrze, choć zdaniem Pawła Lachmana władze tej instytucji wiedziały o problemie masowych nadużyć co najmniej pół roku wcześniej.

Jak podkreślają eksperci PORT PC, problemem jest fakt, że poszkodowani przez nieuczciwych wykonawców nie szukają pomocy.

– Beneficjenci boją się, że zgłaszając, że padli ofiarami nieuczciwych firm, poniosą konsekwencje finansowe, będą musieli oddać wartość inwestycji. Tymczasem to oni są faktycznymi ofiarami. Z rozmów, jakie przeprowadziłem w gminach i WFOŚiGW, wynika, że zaangażowanym ekodoradcom udało się uratować niektórych beneficjentów przed niekorzystnymi umowami, ale dla wielu było zbyt późno, by odstąpić od umów. Zdarzało się też, że nieuczciwe firmy groziły potem gminie pozwami – mówi prawnik Miłosz Jakubowski.

REKLAMA

Infolinia dla poszkodowanych

W takiej sytuacji PORT PC proponuje m.in. uruchomienie specjalnej infolinii dla osób dotkniętych nieuczciwymi praktykami instalatorów, a także ścisłą kontrolę realizowanych inwestycji i stworzenie certyfikowanej listy wykonawców. Organizacja już uruchomiła taką infolinię – pod numerem tel. 882 574 569 beneficjenci mogą zgłaszać nieprawidłowości i uzyskać informacje dotyczące realnych kosztów użytkowania pomp ciepła i innych technologii grzewczych.

Ponadto PORT PC pracuje nad „Białą Księgą”, która zawierać będzie szczegółowe rekomendacje dla rządu w zakresie optymalizacji programu Czyste Powietrze. Jej wydanie ma poprzedzić publikacja „Czarnej Księgi”, w której wskazane zostaną dotychczasowe szkodliwe działania i przypadki nadużyć.

Również Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiedziało zorganizowanie specjalnego spotkania, na którym podsumuje wyniki kontroli programu i stwierdzone nieprawidłowości. Zapowiedź ta pojawił się podczas konferencji prasowej, na której zaprezentowano zasady obowiązujące w nowej odsłonie programu Czyste Powietrze. Można o nich przeczytać w artykule: Dodatkowe 10 mld zł na Czyste Powietrze. Program rusza od kwietnia.

W grudniu 2024 r. Narodowy Fundusz informował, że w pierwszym półroczu 2024 r. przeprowadzono u beneficjentów 4656 kontroli, a nieprawidłowości stwierdzono w przypadku 12 proc. skontrolowanych umów. Wobec tego NFOŚiGW złożył zawiadomienie do prokuratury dotyczące kilku firm wykonawczych, które miały obsługiwać około 6 tys. wniosków o dotacje z programu o łącznej wartości około 600 mln zł.

Audyty powykonawcze

Zdaniem ekspertów PORT PC naprawa funkcjonowania programu Czyste Powietrze wymaga wprowadzenia ścisłej kontroli realizowanych inwestycji oraz wdrożenia audytów powykonawczych. Organizacja uznaje za bardzo ważne włączenie w to gmin, a także zapewnienie im odpowiedniego wsparcia finansowego – obecne środki są według niej zdecydowanie za małe.

Ponadto potrzebna jest lepsza weryfikacja firm biorących udział w programie. Pomocna byłaby certyfikowana lista wykonawców, której utworzenie postuluje PORT PC. Ponadto organizacja podkreśla potrzebę wzmocnienia nadzoru nad procesem doboru urządzeń i ich jakości, wyłączenia z dotacji produktów bez certyfikacji, a także wprowadzenia bazy cen referencyjnych w programie. Beneficjenci muszą mieć także dostęp do danych o kosztach ogrzewania.

PORT PC oczekuje, że Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej natychmiast poprawią listę ZUM i wprowadzą skuteczne mechanizmy kontrolne. Organizacja podkreśla, że konieczne są zmiany systemowe, a nie kosmetyczne poprawki.

Wzywamy Annę Moskwę i Paulinę Hennig-Kloskę [byłą i obecną minister klimatu] oraz NFOŚiGW, którzy w naszej opinii są za to odpowiedzialni, do podjęcia skutecznych działań na rzecz osób poszkodowanych. Brak takich działań to hamulec dla całej transformacji w Polsce – obywatele stracili zaufanie do programów wspierających efektywność energetyczną i do najefektywniejszej technologii grzewczej, jaką są pompy ciepła – podsumowuje Paweł Lachman.

redakcja@gramwzielone.pl

© Materiał chroniony prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy Gramwzielone.pl Sp. z o.o.