Biogaz i biometan w Polsce – pomoc publiczna i perspektywy inwestycyjne

Otoczenie regulacyjne w Polsce coraz bardziej sprzyja rozwojowi produkcji biogazu i biometanu. Świadczą o tym ułatwienia w procedurach administracyjnych oraz przewidziane przez rząd mechanizmy pomocowe. Czy mogą one realnie wpłynąć na zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej tego typu jednostek w Polsce? O tym w poniższym artykule.

Aktualna sytuacja i perspektywy rozwoju biogazowni i biometanowni w Polsce

Potencjał produkcyjny polskiego sektora rolnego należy do jednych z największych w Europie. Nie przekłada się to jednak na stan rozwoju biogazowni. Pod koniec 2023 r. w Polsce działało 218 biogazowni rolniczych i tylko 148 biogazowni komunalnych, przy czym zdecydowanie dominują jednostki małe o mocy do 1 MW. Jest to wynik zdecydowanie poniżej możliwości.  Z perspektywy zagranicznego inwestora jeszcze bardziej zadziwiający musi być fakt, że jak dotąd nie powstała w Polsce żadna komercyjna biometanownia. Pierwsza tego typu inwestycja ma rozpocząć funkcjonowanie w drugiej połowie 2024 r.

Odpowiedzią na przedstawiony powyżej problem są niedawne zmiany legislacyjne. Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na jesienną nowelizację prawa energetycznego, która wreszcie stworzyła prawne warunki umożliwiające przyłączanie biometanowni do sieci gazowej. Działania promocyjne dotyczące przyłączania jednostek biometanowych rozpoczęły także dwie, największe państwowe spółki odpowiadające za infrastrukturę gazowniczą w kraju – Gaz System oraz Polska Spółka Gazownictwa. Dostosowano także przepisy dotyczące definicji biometanu oraz wymogów regulacyjnych dotyczących jego wytwórców. Wytyczono więc otoczenie regulacyjne dla tego typu instalacji, co ma kluczowe znaczenie w perspektywie stabilności prawnej dla realizacji inwestycji.

REKLAMA

Poza uregulowaniem problematyki produkcji biometanu, rząd podjął działania nakierowane na przyspieszenie procesu inwestycyjnego w zakresie biogazowni rolniczych. Nowe przepisy umożliwić mają szybszą budowę instalacji oraz łatwiejsze przyłączenie do sieci. Wprowadzono także znaczące zmiany planistyczne, a także złagodzono reżim przepisów odpadowych dotyczący przekształcania wybranych rodzajów biomasy. Co istotne, przytoczone zmiany w zakresie biogazowni rolniczych rozciągają się głównie na podmioty prowadzące działalność rolną. W przypadku spółek prawa handlowego, skorzystanie z tych zmian możliwe jest tylko wówczas gdy podmiot prowadzący działalność rolną jest jej wspólnikiem.

Wsparcie operacyjne biogazowni i biometanowi

Biogazownie oraz biometanownie funkcjonujące w Polsce mogą korzystać z systemów wsparcia. W przypadku biogazowni wsparcie związane jest ze sprzedażą energii elektrycznej i opiera się na systemach feed in tariff („FIT”) oraz feed in premium („FIP”).

System FIT przeznaczony jest dla najmniejszych jednostek, o mocy zainstalowanej do 500 kW. Jego podstawą jest piętnastoletnia gwarancja odkupienia energii elektrycznej przez podmiot zobowiązany, po cenie określonej uprzednio w rozporządzeniu ministra właściwego ds. klimatu. Wspomniana cena ulega corocznej waloryzacji.

Z kolei system FIP przeznaczony jest dla większych biogazowni, o mocy zainstalowanej nie mniejszej niż 500 kW i nie przekraczającej 1 MW. Obejmuje on także biometanownie o mocy przeliczonej na moc zainstalowaną elektryczną nie większą niż 1 MW. W przeciwieństwie do systemu FIT, w systemie FIP nie została uwzględniona instytucja podmiotu zobowiązanego do zakupu energii. Oznacza to, że wytwórca musi sprzedawać niewykorzystaną przez siebie energię na warunkach rynkowych. Jednocześnie ustawodawca przewidział rodzaj bufora bezpieczeństwa dla wytwórców funkcjonujących w ramach sytemu FIP.

Niezależnie od tego, jaką cenę uzyskają sprzedając energię elektryczną na warunkach rynkowych, zagwarantowane zostało im prawo do pokrycia tzw. ujemnego salda. Prawo to umożliwia wytwórcy uzyskanie dopłat o wysokości wynikającej z różnicy pomiędzy ceną rynkową energii elektrycznej, po której jest ona sprzedawana przez wytwórcę, a równowartością 90% ceny referencyjnej ustalonej w rozporządzeniu ministra właściwego ds. klimatu.

Dopłaty wykonywane są przez państwowy podmiot, Zarządcę Rozliczeń S.A. System FIP umożliwia zatem stopniowe usamodzielnianie się wytwórcy. Z jednej strony jest on asekurowany prawem do pokrycia ujemnego salda, z drugiej strony funkcjonuje na zasadach rynkowych, a ustawa nie ogranicza ceny za jaką sprzedaje energię elektryczną swoim kontrahentom.

W przypadku biogazowni o mocy większej niż 1 MW warto zwrócić uwagę na możliwość wsparcia w ramach aukcji odnawialnych źródeł energii, organizowanych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Aby skorzystać ze wsparcia, wytwórcy składają oferty na aukcji deklarując konkretną ilość energii elektrycznej, którą zobowiązują się sprzedać przez 15 lat funkcjonowania w systemie wsparcia. O zwycięstwie w aukcji decyduje w pierwszej kolejności kryterium cenowe. Należy zauważyć, że wartość oferowanej energii regulowana jest poprzez tzw. ceny referencyjne, które spełniają funkcję cen maksymalnych energii oferowanej w aukcjach OZE. Ceny referencyjne publikowane są w rozporządzeniu Ministra Klimatu. Zwycięstwo w aukcji OZE, podobnie jak w systemie FiP, uprawnia wytwórcę do uzyskania prawa do pokrycia tzw. ujemnego salda.

Podstawowa zmiana polega jednak na tym, że prawo do pokrycia ujemnego salda liczone jest na podstawie różnicy pomiędzy średnią ceną energii elektrycznej odnotowaną na rynku konkurencyjnym a ceną zadeklarowaną przez wytwórcę w ofercie aukcyjnej. Należy wziąć pod uwagę, że w przeciwieństwie do systemów FiT oraz FiP, wytwórca korzystając z systemu aukcyjnego podejmuje się realizacji zobowiązania sprzedaży określonego wolumenu energii elektrycznej, a jego niewypełnienie obwarowane zostało sankcjami.

Pomoc inwestycyjna – dostępne programy pomocowe finansujące budowę instalacji – wsparcie UE i krajowe

1. Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (FEnIKS)

Dzięki planowanemu lada dzień do uruchomienia nowemu programowi Fundusze Europejskie na Klimat, Środowisko 2021-2027, w części dedykowanej dla rozwoju OZE, inwestorzy planujący inwestycje w biogazownie i biometanownie zyskają potencjalnie bardzo atrakcyjny instrument wsparcia finansowego dla swoich przedsięwzięć na terenie Polski.

Zgodnie z harmonogramem konkurs – w którym przedsiębiorstwa zarejestrowane w Polsce będą mogły składać wnioski o dofinansowanie budowy lub przebudowy instalacji – powinien rozpocząć się 29 marca 2024 r. i trwać do 29 maja 2024 r. Jednak aktualnie nabór wniosków został opóźniony i jego rozpoczęcie spodziewane jest w kwietniu br. Nie wiadomo, czy nabór uruchomiony zostanie ponownie w przyszłości, a jeśli tak to kiedy. Dlatego warto złożyć dokumentację projektową w wyznaczonym aktualnie terminie.

Wsparciu podlegać będą inwestycje w budowę, przebudowę, modernizację oraz rozbudowę odnawialnych źródeł energii w zakresie wytwarzania:

• biometanu, wraz z przyłączeniem do sieci gazowej;
• energii elektrycznej i/lub ciepła z biogazu wraz z magazynami energii oraz przyłączeniem do sieci, w tym z infrastrukturą umożliwiającą wykorzystanie ciepła wytworzonego w skojarzeniu.

W ramach programu przewidziane jest wsparcie większych instalacji, tj. instalacji o mocy (łącznie dla wszystkich instalacji będących częścią projektu):

– powyżej 0,5 MWe – przy produkcji energii elektrycznej z biogazu,

– powyżej 0,5 MWth – przy produkcji energii cieplnej z biogazu.

Budżet konkursu wynosi 300 mln zł.

Szczegóły dokumentacji konkursowej znane będą po jego publicznym ogłoszeniu, co jeszcze nie nastąpiło. Niemniej w oparciu o istniejące dokumenty można spodziewać się najprawdopodobniej następujących warunków.

REKLAMA

Przewidywać należy wsparcia w formie łączonej – pożyczki oraz dotacji w proporcjach:

• pożyczka – min. 51% wartości udzielonego wsparcia,
• dotacja – maks. 49% wartości udzielonego wsparcia.

Z uwagi na dodatkowe ograniczenia wynikające z przepisów dotyczących pomocy publicznej, a więc w szczególności art. 41 Rozporządzenia Komisji UE nr 651/2014, efektywny limit pomocy horyzontalnej dla dużego przedsiębiorstwa może wynieść łącznie do 45% kosztów kwalifikowalnych inwestycji w produkcję odnawialnych źródeł energii. Zgodnie art. 4 tego samego Rozporządzenia maksymalny limit pomocy publicznej (udzielonej bez procedury notyfikacyjnej KE) może wynieść 30 mln euro na projekt inwestycyjny dla jednego przedsiębiorstwa. Niemniej podkreślić należy, że dokumentacja nadchodzącego konkursu może wnieść dodatkowe ograniczenia w limitach dostępnej pomocy na jeden projekt.

Drugą formą pomocy, najprawdopodobniej dostępną w omawianym programie, będzie pomoc de minimis, z określonym w Rozporządzeniu Komisji UE nr 1407/2013 pułapem na poziomie 200 tys. euro w okresie 3 lat dla jednego przedsiębiorstwa w danym państwie.

2. Program „Rozwój kogeneracji w oparciu o biogaz komunalny”

O wsparcie ubiegać się mogą przedsiębiorstwa na budowę nowych, rozbudowę lub modernizację istniejących instalacji fermentacji selektywnie zebranych bioodpadów komunalnych i wykorzystanie uzyskanego biogazu do wytwarzania energii w warunkach wysokosprawnej kogeneracji.

Aktualny nabór wniosków trwa od 13 lutego 2023 r. do 30 czerwca 2024 r.

Budżet programu wynosi 1,5 mld zł.

Wsparcie udzielane jest w formie pożyczki i dotacji, przy czym dotacja nie może wynieść więcej niż 50% kosztów kwalifikujących się do wsparcia, zaś pożyczka może być udzielona do 100% kosztów kwalifikowalnych. Procent intensywności dofinansowania wynika z przepisów dotyczących pomocy publicznej i wynosi dla dużego przedsiębiorcy maksymalnie 45% kosztów kwalifikujących się do wsparcia.

Oprocentowanie pożyczki jest zmienne w skali roku i może być udzielane na warunkach preferencyjnych lub rynkowych.

Okres kwalifikowalności kosztów trwa do 31 grudnia 2030 r.

3. Program „Energia Plus“

Ten krajowy program wspiera potencjalnie najszerszy zakres różnych inwestycji. Finansuje wszelkie przedsięwzięcia przyczyniające się do zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko, w tym także produkcję energii ze źródeł odnawialnych, a więc biogazownie i biometanownie wraz z podłączeniem ich do sieci dystrybucyjnej.

Wnioski o dofinansowanie inwestycji można składać do 13 grudnia 2024 r. lub do wcześniejszego wykorzystania przewidzianych środków, zaś jego budżet wynosi 566 mln zł (ok. 131,6 mln euro).

Wsparcie polega na przyznaniu pożyczki na preferencyjnych warunkach i po spełnieniu kryteriów środowiskowych możliwości jej umorzenia do 10% wypłaconego kapitału, jednak nie więcej niż 1 mln zł (ok. 232,5 tys. euro). Pożyczka może być udzielona na okres do 15 lat i wynieść od 0,5 mln zł do 500 mln zł (ok. 116 tys. euro – 116 mln euro). Może ona pokryć do 85% kwalifikujących się kosztów inwestycji, z zachowaniem limitów dotyczących pomocy publicznej dla przedsiębiorstw oraz dostępnego budżetu programu.

Potencjał rozwoju dla nowych inwestorów na rynku produkcji biogazu i biometanu

Przedstawione powyżej programy wsparcia, zapowiadane możliwe dodatkowe pule pieniędzy przewidziane dla rolników oraz projektowane zmiany w prawie oferować mogą znaczący impuls do inwestowania w biogazownie i biometanownie w Polsce.

Konkursy, w ramach których projekty są oceniane, mogą przewidywać różnorodną dokumentację do dostarczenia już na etapie ubiegania się o dofinansowanie inwestycji. Wykazanie gotowości wnioskodawcy do realizacji projektu może łączyć się z koniecznością przedstawienia uproszczonych schematów technologicznych, wymaganych pozwoleń środowiskowych lub studiów wykonalności przedsięwzięć. Należy również pamiętać o możliwości rozpoczęcia inwestycji dopiero po złożeniu wniosku o przyznanie pomocy publicznej, stąd warto planować wszystkie niezbędne kroki do osiągnięcia sukcesu z odpowiednim wyprzedzeniem.

Biorąc pod uwagę fakt jak bardzo Polska odstaje od innych krajów UE pod względem liczby biogazowni – niespełna 0,4 tys. instalacji w porównaniu do ok. 20 tys. w całej UE oraz brak jakiejkolwiek biometanowni (w UE jest ich ponad tysiąc) oraz rolnicze zaplecze kraju – potencjał rozwoju wydaje się ogromny i w dłuższej perspektywie nieunikniony. Biorąc pod uwagę obecną sytuację na rynku energii i gazu oraz zobowiązania transformacji energetycznej wynikające z Zielonego Ładu, powstawanie biogazowni i biometanowni powinno przyczynić się do znaczącego wsparcia energetycznego kraju, co zostało zauważone przez instytucje tworzące prawo oraz wprowadzające systemy wsparcia finansowego.

Autorzy:

Jakub Plebański, starszy prawnik w Rödl & Partner

Magdalena Skurowska, ekspertka ds. nowych inwestycji w Rödl & Partner

www.roedl.pl

© Materiał chroniony prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy Gramwzielone.pl Sp. z o.o