Polskie ciepłownictwo balansuje nad przepaścią. Czego potrzebuje?

Bezpieczeństwo energetyczne Polski wymaga odchodzenia od importowanych paliw kopalnych, których największym konsumentem jest sektor ciepłowniczy. Jakie technologie alternatywne wobec węgla i gazu pomogłyby istotnie ograniczyć import tych surowców i ile to będzie kosztować? 

W swoim raporcie dotyczącym ciepłownictwa Forum Energii (FE) wskazuje działania potrzebne do gruntownej transformacji ciepłownictwa i wylicza koszty tego procesu. A te są kosmiczne. Według organizacji jednak muszą być poniesione, a sektor wymaga pilnej interwencji jako krytyczny obszar działania państwa.

Polskie ciepłownictwo i ogrzewnictwo indywidualne to obszar interesujący – w sposób mniej lub bardziej świadomy – wszystkich obywateli. Tymczasem, jak wskazuje Forum Energii, wytwórcy ciepła w Polsce balansują nad przepaścią. Przyczyną jest wieloletnie spychanie tego sektora na boczny tor transformacji.

REKLAMA

Największy konsument paliw kopalnych

Ciepłownictwo wciąż pozostaje silnie uzależnione od węgla. Według wyliczeń FE sektor ten pochłania 40 proc. zużywanego w Polsce węgla kamiennego energetycznego (23 mln ton) i 35 proc. gazu ziemnego (6 mld m3). Na zakup węgla i gazu z importu na potrzeby ciepła oraz związane z tym koszty emisji Polska wydaje ponad 40 mld zł rocznie.

Forum Energii w swoim raporcie „Przyszłość bez gazu i węgla. Strategia dla sektora ciepła” wskazuje, że kluczowe jest zwrócenie uwagi na bilans paliwowy polskiej gospodarki do roku 2050. Proponuje kierunki szeroko zakrojonej transformacji ciepłownictwa. Przedstawiony plan zakłada wykorzystanie w ciepłownictwie systemowym i ogrzewnictwie indywidualnym czystych technologii, które pozwolą diametralnie obniżyć import węgla i gazu.

Kluczowa efektywność energetyczna budynków

Jak wskazuje FE, rolą sektora powinno być zapewnienie komfortu cieplnego odbiorcom, ale też budowanie synergii i bilansowanie Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Organizacja podkreśla, że jeszcze w tej dekadzie trzeba będzie ponieść największe koszty inwestycyjne. Kluczem do optymalnego poradzenia sobie z wyzwaniami ma być zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło. Pierwszym krokiem w tym kierunku jest radykalna poprawa efektywności energetycznej budynków.

O tym, że jest to kluczowy aspekt transformacji, świadczą też działania podejmowane na szczeblu unijnym. W tym roku przyjęta została dyrektywa zakładająca, że kraje UE priorytetowo potraktują kwestię efektywności energetycznej budynków. Sprawa ta stała się w tym roku także punktem zapalnym polityki niemieckiej. Przyjęta na początku października ustawa o efektywności energetycznej budynków w Niemczech wzbudziła bardzo duże kontrowersje.

Według Forum Energii działania i inwestycje w polskim sektorze ciepłownictwa powinny bazować na kilku filarach. Są to:

• określenie priorytetów dla transformacji,
• poprawa efektywności energetycznej budynków,
• elektryfikacja ogrzewnictwa indywidualnego i inwestycje w nowoczesne technologie (pompy ciepła, kolektory słoneczne),
• odejście od węgla i gazu ziemnego na rzecz wielkoskalowych inwestycji w lokalne źródła OZE i ciepła odpadowego oraz zwiększanie udziału biometanu w ciepłownictwie systemowym,
• rozwój niskotemperaturowych systemów ciepłowniczych,
• promowanie oszczędności energii cieplnej, zarówno po stronie odbiorców, jak i wytwórców,
• wzmocnienie kadr – rozwój kompetencji naukowych i inżynierskich, a także umiejętności monterów i innych wykonawców inwestycji.

Jak wylicza FE, podążanie w tym kierunku przyniosłoby wymierne skutki już w 2030 r. Zużycie węgla spadłoby o 71 proc., gazu o 21 proc., a emisje CO2 obniżyłyby się o 58 proc. Z kolei udział OZE w produkcji ciepła wyniósłby 51 proc.

REKLAMA

Ile to będzie kosztować?

Przedstawiony w raporcie FE program inwestycyjny w perspektywie 2050 r. ma być wart około 1 bln zł, a w perspektywie 2030 r. – 390 mld zł. Organizacja podkreśla, że wobec tak ogromnych kosztów istotną rolę gwaranta długoterminowego finansowania inwestycji będzie musiało odegrać państwo. Środki na ten cel mogą pochodzić m.in. z wpływów z handlu emisjami, funduszy unijnych lub finansowania od banków i innych instytucji.

Jako niezbędny element skutecznej transformacji FE wskazuje też uruchomienie specjalnych programów dotacyjnych, niskooprocentowanych pożyczek oraz wsparcie osłonowe najuboższych w związku z przejściowym (do 2030 r.) wzrostem łącznych kosztów zaopatrzenia w ciepło. Będą one wynikać z potrzeby jednoczesnego finansowania nowych inwestycji i obsługi kosztów modernizowanego systemu.

Organizacja wskazuje też na konieczne inwestycje w magazyny ciepła, poprawę elastyczności Krajowego Systemu Elektroenergetycznego i przygotowanie odpowiednich sygnałów cenowych dla odbiorów, które motywowałyby do oszczędzania energii.

Oczywiste jest, że transformacja ciepłownictwa nie będzie łatwa. Część gospodarstw domowych po prostu nie będzie w stanie podjąć samemu wymaganych inwestycji, wiele przedsiębiorstw ciepłowniczych walczących o przetrwanie w kryzysie nie ma zdolności kredytowej, a wyzwania logistyczne związane z zapewnieniem odpowiedniej ilości pracowników, a nawet źródeł ciepła będą znaczące – podkreśla Piotr Kleinschmidt, dyrektor Programu Ciepłownictwo w Forum Energii.

Jak zaznacza, finansowanie zaproponowanego programu będzie wymagać współpracy sektora publicznego i prywatnego.

Na pierwszy rzut oka koszt inwestycyjny transformacji ciepłownictwa może wydawać się ogromny. Pamiętajmy jednak, co jest po drugiej stronie. Jeśli nie wprowadzimy zmian, koszty zakupu węgla i gazu do ogrzewania w ciągu najbliższych 30 lat mogą osiągnąć 2 bln złotych, pieniądze zostaną wydane, a emisje nie spadną. Tymczasem proponowany przez nas program inwestycyjny pozwoli choćby znacznie obniżyć zależność od importowanych paliw kopalnych. Jednocześnie jest to szansa na zbudowanie nowoczesnego sektora gospodarczego, który może stać się polską wizytówką – wskazuje Piotr Kleinschmidt.

Więcej na temat proponowanych zmian można znaleźć na stronie Forum Energii.