Niskoemisyjna transformacja: szansa czy zagrożenie dla polskiego rynku pracy?
Unia Europejska mierzy się dziś z głębokim kryzysem na rynku pracy, stawiając sobie jednocześnie ambitne cele w zakresie obniżenia zależności od paliw kopalnych i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Jak podjęcie wysiłku niskoemisyjnej transformacji wpływa na zatrudnienie? Jakie skutki niesie ona dla polskiego rynku pracy? Najnowszy raport przygotowany przez Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych oraz Instytut na rzecz Ekorozwoju przedstawia całościowy obraz przemian na rynku pracy, wywołany ograniczeniem emisyjnych paliw kopalnych w gospodarce.
Zawirowania gospodarcze ostatnich lat odcisnęły swoje piętno na europejskim rynku pracy. Występujące przed kryzysem korzystne zmiany wskaźników rynku pracy odwróciły się. Stopa bezrobocia w Unii Europejskiej od 2009 roku utrzymuje się powyżej 9%. W szczególnie trudnej sytuacji znalazły się tkwiące w pułapce średniego dochodu kraje europejskiego Południa oraz młode pokolenie dopiero wchodzące na rynek pracy. Wątłe ożywienie gospodarcze i wysokie zadłużenie skłania kraje rozwinięte do poszukiwania nowych źródeł wzrostu gospodarczego.
W europejskiej dyskusji nad efektywnym wykorzystaniem zasobów, poprawą konkurencyjności i wzrostem zatrudnienia wiodąca jest koncepcja „zielonego wzrostu”. Zakłada ona rozwój gospodarki poprzez poprawę efektywności gospodarowania zasobami oraz wdrażania rozwiązań ograniczających szkodliwy wpływ człowieka na środowisko. „Zazielenienie” gospodarki tworzy nowe rynki oraz zwiększa popyt na dobra i usługi przyjazne środowisku, a wraz z nimi – kreuje nowe miejsca pracy. Z drugiej strony, część środowisk biznesowych wskazuje na ryzyko niszczenia miejsc pracy w przemyśle ciężkim oraz spadek zdolności nabywczej konsumentów na skutek wdrażania „zielonych” polityk. Przeciwstawianie tych na pozór całkowicie odmiennych perspektyw utrudnia konstruktywną debatę o przyszłości polityki klimatyczno-energetycznej zarówno w Polsce, jak i w całej Europie.
W kierunku niskoemisyjnej transformacji rynku pracy to już szóste z serii opracowań, wydawanych w ramach projektu Niskoemisyjna Polska 2050. Jej autorzy – Andrzej Kassenberg i Aleksander Śniegocki – pokazują, że zmiany na rynku pracy są nieodłącznym elementem niskoemisyjnej transformacji. Stanowią one szanse i wyzwanie dla polityki publicznej, zarówno na poziomie poszczególnych regionów, jak i całego państwa.
Zrozumienie rzeczywistych mechanizmów wpływu niskoemisyjnej transformacji na rynek pracy jest kluczowe zarówno dla obywateli, jak i wybieranych przez nich decydentów. Uważne prześledzenie
procesów zachodzących na rynku pracy wskazuje, że wdrażając politykę obniżenia emisyjności gospodarki nie należy się obawiać skokowego wzrostu bezrobocia, ani też liczyć na jego znaczący spadek. Zielone miejsca pracy będą bowiem zastępować miejsca pracy w innych sektorach, w tym związanych z działalnością silnie zanieczyszczającą środowisko, taką jak górnictwo czy najbardziej emisyjne rodzaje przetwórstwa przemysłowego.
Kluczowa jest sprawność, z jaką gospodarka będzie dostosowywała się do zmian, jakie niesie za sobą niskoemisyjna transformacja. Polska administracja centralna i samorządowa powinna się więc skupić na tworzeniu sprzyjających warunków do przenoszenia pracowników i kapitału do branż zapewniających zrównoważony rozwój, uwzględniający ograniczenia środowiskowe i zasobowe, unikając przy tym zbędnych kosztów ekonomicznych i społecznych. Oznacza to przede wszystkim:
- Większy nacisk na upowszechnianie efektywnych kosztowo technologii ograniczających zużycie zasobów naturalnych oraz emisje gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń.
- Inwestycje w niskoemisyjne technologie o dużym potencjale rozwojowym, nakierowanie na powstanie w Polsce silnych ośrodków dostarczających niskoemisyjne dobra i usługi.
- Poprawa sytuacji na peryferyjnych rynkach pracy poprzez wsparcie energetyki rozproszonej oraz energooszczędnego budownictwa.
- Wsparcie restrukturyzacji w ośrodkach uzależnionych od branż wysokoemisyjnych.
- Wprowadzenie zielonej reformy podatkowej, w tym wyższe opodatkowanie zużycia zasobów naturalnych oraz emisji zanieczyszczeń i niższe opodatkowanie pracy.
Racjonalna kosztowo osłona emisyjnych oraz energochłonnych branż przed negatywnymi skutkami jednostronnego obciążania ich kosztami polityk środowiskowych w Polsce i UE
Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych
